Cosi fan tutte – Kamperlinie

Als gebruikelijk bij ons festival staat een bekende opera van Mozart centraal, uitgevoerd door de Young London Opera. De opera van dit jaar is Cosi fan tutte.
De Young London Opera is een wisselend gezelschap van de meest getalenteerde, internationale zangers en instrumentalisten van de vooraanstaande Engelse opleidingen. De regie is opnieuw in handen van Matthew Lane, en Stefan Hofkes heeft de algehele artistieke leiding.
Cosi fan tutte is Mozarts komedie over twee zussen, die met veel moeite proberen hun echtgenoten te overtuigen van hun trouw. De opera bevat Mozarts meest ingenieuze stukken. Omdat het libretto in het engels is vertaald (niet ongebruikelijk in Groot-Brittanië) is de opera voor de meeste bezoekers goed te volgen. “En de zangers gaan beter acteren als ze elk woord begrijpen,” voegt artistiek leider en dirigent Stefan Hofkes daaraan toe.
Bovendien wordt elke uitvoering ingeleid door Stefan. Het resultaat is een intieme uitvoering van Mozarts werk, die perfect samengaat met de sfeer van het Beauforthuis, zodat je als publiek -net als bij de eerdere afleveringen van ons festival- het gevoel krijgt daadwerkelijk onderdeel te zijn van het stuk.

25, 26, 28, 30 juli
€ 17,50 / 7,50

Così fan tutte

van Wolfgang Amadeus Mozart

Così fan tutte, ossia La Scuola degli amanti (Zo doen alle vrouwen, of De school der geliefden) luidt de volledige titel van de opera, die op 26 januari 1790 in première ging in het Burgtheater te Wenen.
Mozart componeerde Così fan tutte in opdracht van keizer Joseph II tegen een honorarium van tweehonderd dukaten – een geldbedrag dat al spoedig opging aan de kosten van artsen en apothekers, want zijn gezondheid was al niet goed meer.
De laatste tien jaar van zijn leven, vanaf 1781, woonde Mozart in Wenen. In deze periode ontstonden zijn belangrijkste opera’s – waaronder het drietal dat hij schreef op teksten van Dom Lorenzo da Ponte: Le Nozze di Figaro (1786), Don Giovanni (1787) en Così fan tutte (1790). Het succes van deze opera’s is mede te danken aan de libretti van Da Ponte. Hij was een geestelijke, die het echter niet zo nauw nam met de regels, getuige enkele spraakmakende affaires met dames uit de hoogste kringen. Ook zijn operaplots zijn niet bepaald toonbeelden van kuisheid of vroomheid.
Così fan tutte valt op door het kleine aantal rollen: drie vrouwen en drie mannen. Waren de beide eerdere opera’s gebaseerd op bestaande literatuur, het verhaal van Così fan tutte verzon Da Ponte zelf, geïnspireerd op een werkelijk gehouden weddenschap in Wenen. Mede daardoor is het nogal eens afgedaan als slap en onwaarschijnlijk. En hoewel hier wat in zit, het is toch een schitterende opera met aanstekelijke melodieën en de uitbeelding van zeer uiteenlopende emoties en karakters. Daarbij staat het verhaal garant voor dolkomische situaties die een uitdaging vormen voor elke regisseur.

Così fan tutte werd gecomponeerd na de drie zogenaamde ‘grote’ symfonieën waaronder de Jupiter-symfonie in C-majeur. Mozart was net terug van een reis naar Noord-Duitsland, die hem weinig voordeel had opgeleverd. De opdracht van de keizer greep hij daarom met beide handen aan.
De opera had in Wenen redelijk succes maar is toch niet erg lang op het repertoire blijven staan. Mogelijk kwam dat mede doordat de opdrachtgever, keizer Joseph II, een maand na de première overleed.
Er zijn later verschillende pogingen gedaan met behoud van Mozart’s muziek het verhaal aan te passen om het geloofwaardiger te maken – waarbij vooral de variant van Eduard Devrient genoemd moet worden. In zijn versie licht Don Alfonso de meisjes in over de weddenschap, en spelen zij het spel grif mee – zodat het uiteindelijk hun verloofdes zijn die bij de neus genomen worden.

U krijgt bij ons de oorspronkelijke Mozart-versie te zien en te horen – en toch ook weer niet: het is het verhaal van Da Ponte, maar in een Engelse vertaling. Dit heeft twee redenen. In de eerste plaats bevordert dat uiteraard sterk de verstaanbaarheid en daarmee de begrijpelijkheid van het verhaal. In de tweede plaats heeft dirigent Stefan Hofkes al eens opgemerkt dat zangers die hun eigen taal zingen veel meer contact maken met de tekst en daardoor vanzelf veel beter acteren.
Daarnaast heeft The Young London Opera ervoor gekozen het orkest terug te brengen tot een piano, een klarinet en twee violen. Daardoor wordt de orkestpartij transparanter, worden de lijnen tussen strijkers en blazer(s) helderder, en krijgt het geheel bovendien een intiemer karakter. Iets wat heel goed past bij deze opera, mede gezien het kleine aantal rollen. Het bescheiden aandeel van het koor in Così fan tutte, dat feitelijk alleen op een paar leger-signalen betrekking had, liet zich daarbij moeiteloos omzetten in enkele korte instrumentale ‘tunes’.

het verhaal in het kort
We bevinden ons in Napels, eind van de achttiende eeuw – de tijd van Mozart zelf.

1e akte
De officieren Guglielmo en Ferrando zijn verloofd met de zusters Fiordiligi en Dorabella. In de openingsscène roemen zij de trouw van hun beider geliefden tegenover de voogd van de meisjes, de markies Don Alfonso.
Maar Alfonso, zelf een oude vrijgezel, houdt vol dat geen enkele vrouw trouw blijft als de omstandigheden aanleiding geven om haar aan het wankelen te brengen. De discussie resulteert in een weddenschap tussen de drie heren: de jongemannen zullen bewijzen dat Don Alfonso het bij het verkeerde eind heeft ten aanzien van de beide gezusters. De heren moeten de dames een dag lang op de proef stellen. Hun beloning – als de dames echt zo standvastig blijken – zal een feestmaal zijn.
Don Alfonso schakelt snel de hulp in van Despina, het dienstmeisje van de zusters. Zij begint de strenge principes van de jongedames te ondergraven met luchthartige praatjes over mannen en hun (vermeende) trouw en oprechtheid. Kort daarop wordt er een militair bevel verzonnen dat de officieren direct naar het front roept voor een veldtocht. Dit leidt tot een roerig afscheid tussen de beide stellen.
Kort na hun vertrek keren de heren terug, verkleed als Albanezen (die zich Tizio en Sempronio noemen), en zij beginnen vrijwel onmiddellijk elkanders verloofde het hof te maken. Aanvankelijk zonder enig resultaat.
Dan nemen de heren een drastische maatregel: zij doen alsof zij zichzelf uit wanhoop vergiftigen. Despina, verkleed als dokter, snelt hen te hulp en ‘redt’ hen op het nippertje. Maar de dames zijn niet te vermurwen.

2e akte
Despina blijft haar best doen de zusters zover te krijgen dat ze hun principes aan de kant zetten en medelijden hebben met de smachtende Albanezen. De eerste die voor de bijl gaat is Dorabella, wanneer Guglielmo haar zijn hart aanbiedt.
Fiordiligi blijft echter nog standvastig. Zij is zelfs van plan om de verleiding te ontvluchten door haar geliefde Guglielmo achterna te reizen. De verklede Ferrando maakt het echter zo bont dat hij dreigt zich voor haar voeten van het leven te beroven, en dan geeft ook zij zich gewonnen.
De weddenschap lijkt nu dus verloren, maar Don Alfonso heeft er nog geen genoeg van en wil de zaak tot het einde doorvoeren: er moet getrouwd worden.
r wordt een groot feest voorbereid en Despina, opnieuw verkleed, zal als notaris optreden (let u naast Despina’s verdraaide stem vooral eens op de harmonieën in dit stukje – het is de favoriete passage van dirigent Stefan Hofkes!). Nog voordat de inkt op de huwelijkscontracten droog is, klinkt tromgeroffel – er wordt gemeld dat het regiment van de officieren terugkeert! Vliegensvlug verdwijnen de heren, om dan als zichzelf weer op het toneel te verschijnen en zich hevig ontstemd te tonen over de situatie die ze daar aantreffen.
Gelukkig weet Don Alfonso iedereen weer te verzoenen en uiteindelijk krijgen ze toch – al is de weddenschap verloren – het beloofde feestmaal.

Sinds het ontstaan van Così fan tutte is er heel wat geschreven over het verhaal. Menigeen heeft zich afgevraagd hoe het mogelijk is dat de zusjes hun verloofden niet herkennen – of hun dienstmeisje dat zich verkleed heeft als dokter of notaris. En hoe is het geloofwaardig te maken dat de hele actie zich in het bestek van één enkele dag afspeelt – inclusief het organiseren en voltrekken van twee (nep)huwelijken?
Of zijn de meisjes op de hoogte van de weddenschap en spelen ze het spelletje mee? En hoe serieus zijn de jongemannen eigenlijk in hun verleidingspogingen en hun latere huwelijksbeloften?
Regisseur Matthew Lane heeft zijn zangers voorgehouden dat het verhaal zich afspeelt tegen de achtergrond van een oorlog – die was een feit, geen verzinsel van Don Alfonso of Despina. Als de meisjes werkelijk geloven dat hun geliefden bij die oorlog betrokken zijn, weten ze ook dat het onzeker is of zij ooit wel terug zullen keren. In de emotionele spanning die dit met zich meebrengt, kan het dan heel aangenaam zijn om je te verliezen in een plompverloren hofmakerij. Dan laat je je graag afleiden en vraag je je niet te diepgaand af waar je mee bezig bent.